Nowoczesna energetyka coraz silniej opiera się na modelu rozproszonych źródeł energii oraz aktywności społecznej.
Społeczności energetyczne
Społeczności energetyczne zostały formalnie wprowadzone do polskiego prawa na mocy ustawy z dnia 19 lipca 2019 roku o odnawialnych źródłach energii (tzw. nowelizacja ustawy o OZE), choć w szerszym ujęciu zostały doprecyzowane w 2023 roku. Ustawa ta wprowadziła rozwiązania umożliwiające funkcjonowanie spółdzielni i społeczności energetycznych, a także regulacje dotyczące klastrów energii. Było to odpowiedzią na wymogi unijne, które dążyły do promowania odnawialnych źródeł energii oraz decentralizacji rynku energetycznego.
Wprowadzenie społeczności energetycznych do polskiego prawa było reakcją na rosnące zapotrzebowanie na transformację energetyczną oraz wymogi wynikające z dyrektyw Unii Europejskiej, szczególnie pakietu "Czysta energia dla wszystkich Europejczyków". UE dąży do zwiększenia udziału energii odnawialnej w miksie energetycznym, redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz wzmocnienia lokalnej samowystarczalności energetycznej.
Społeczności energetyczne miały również na celu decentralizację produkcji i dystrybucji energii, co daje większą kontrolę nad energią lokalnym społecznościom. Dzięki temu obywatele, małe przedsiębiorstwa, rolnicy i samorządy mogą brać czynny udział w produkcji energii, nie będąc już wyłącznie jej konsumentami, ale także producentami.
Jakie są korzyści społeczności energetycznych?
Niezależność energetyczna – Społeczności energetyczne pozwalają na produkcję energii na potrzeby własne i lokalne, co zmniejsza zależność od zewnętrznych dostawców energii oraz zwiększa stabilność energetyczną danego regionu.
Niższe koszty energii – Lokalne wytwarzanie energii, zwłaszcza z odnawialnych źródeł, takich jak słońce czy wiatr, pozwala obniżyć rachunki za prąd. Członkowie społeczności energetycznej mogą korzystać z energii tańszej niż ta dostarczana przez tradycyjnych dostawców.
Ochrona środowiska – Społeczności energetyczne promują korzystanie z odnawialnych źródeł energii, co przyczynia się do redukcji emisji CO2 i zmniejszenia śladu węglowego. Wspierają one walkę z globalnym ociepleniem i degradacją środowiska naturalnego.
Rozwój lokalnej gospodarki – Inwestycje w lokalne instalacje energetyczne napędzają rozwój lokalnej gospodarki, tworząc nowe miejsca pracy w sektorze OZE oraz zwiększając przychody lokalnych firm i gospodarstw.
Demokratyzacja energetyki – Społeczności energetyczne dają większą kontrolę nad energią obywatelom. Decyzje dotyczące zarządzania energią podejmowane są wspólnie, co zwiększa świadomość energetyczną i zaangażowanie lokalnych społeczności.
Elastyczność i innowacje – Lokalne społeczności mogą szybciej wdrażać innowacyjne rozwiązania, takie jak magazynowanie energii czy inteligentne sieci energetyczne, co przyspiesza adaptację nowoczesnych technologii.
Przydatne linki
Przykłady idą z zagranicy
Społeczności energetyczne w Unii Europejskiej (UE) zyskują na znaczeniu w kontekście przejścia na odnawialne źródła energii (OZE) i realizacji celów związanych z Europejskim Zielonym Ładem. Poniżej kilka statyk z UE:
Liczba społeczności energetycznych:
-
Według raportu CE Delft z 2020 roku, w UE istnieje ponad 3 500 społeczności energetycznych, z czego większość działa w takich krajach jak Niemcy, Dania, Holandia, Belgia, Wielka Brytania i Francja.
-
W samych Niemczech działa około 1 750 społeczności energetycznych, co czyni ten kraj liderem w Europie w zakresie rozwoju lokalnych inicjatyw energetycznych.
Udział w wytwarzaniu energii odnawialnej:
-
Społeczności energetyczne mają znaczący udział w produkcji energii z OZE. W Niemczech, w ramach lokalnych spółdzielni, wyprodukowano ponad 8% całkowitej energii odnawialnej kraju w 2018 roku.
-
W krajach takich jak Dania, społeczności energetyczne mają duży udział w sektorze energetyki wiatrowej – w niektórych regionach nawet do 50% produkcji energii wiatrowej pochodzi ze społeczności lokalnych.
Projekcje przyszłego rozwoju:
-
Według badań wykonanych na zlecenie Komisji Europejskiej, do 2050 roku społeczności energetyczne mogą zaspokajać nawet do 17% zapotrzebowania na energię elektryczną w całej UE.
-
Do 2030 roku szacuje się, że społeczności energetyczne mogą objąć od 50 do 80 milionów Europejczyków, co może przyczynić się do dalszej decentralizacji produkcji energii.
Potencjał inwestycyjny:
-
Raporty wskazują, że społeczności energetyczne mają potencjał na przyciągnięcie do 112 miliardów euro inwestycji w sektorze energetycznym do 2030 roku. Inwestycje te dotyczą głównie energii słonecznej, wiatrowej oraz rozwoju technologii magazynowania energii.
Korzyści społeczno-ekonomiczne:
-
W ramach społeczności energetycznych tworzone są miejsca pracy – w samej UE przewiduje się, że do 2030 roku mogą one stworzyć do 150 000 miejsc pracy związanych z OZE, budową infrastruktury oraz zarządzaniem systemami energetycznymi.
-
Badania wykazują również, że lokalne społeczności energetyczne przynoszą bezpośrednie korzyści gospodarcze dla regionów, w których działają, m.in. przez zwiększenie dochodów lokalnych społeczności o 8-10% rocznie w wyniku produkcji i sprzedaży energii.
Zaangażowanie obywateli:
-
Około 34% obywateli UE wyraża zainteresowanie bezpośrednim zaangażowaniem w lokalne społeczności energetyczne, co wskazuje na duży potencjał rozwoju takich inicjatyw.
-
W takich krajach jak Niemcy i Holandia, około 40% nowych instalacji OZE w ostatnich latach było realizowanych przez społeczności energetyczne, w których członkami są lokalni mieszkańcy i przedsiębiorstwa.
Ramy prawne w UE:
-
Dyrektywa UE o odnawialnych źródłach energii (RED II) oraz dyrektywa o rynku wewnętrznym energii elektrycznej (IEMD) ustanawiają ramy prawne dla rozwoju społeczności energetycznych, co wspiera dalszy wzrost liczby takich inicjatyw.
-
23 kraje członkowskie UE przyjęły przepisy ułatwiające rozwój społeczności energetycznych lub przygotowują się do ich wdrożenia w ramach transpozycji dyrektyw UE.
Społeczności energetyczne w UE odgrywają istotną rolę w transformacji energetycznej, przyczyniając się do rozwoju lokalnej produkcji energii odnawialnej oraz zwiększenia partycypacji obywateli w sektorze energetycznym, co budzi pewnego rodzaju kontrowersje wśród przedstawicieli profesjonalnej energetyki dążących do utrzymania dominacji branżowych koncernów. Wydaje się jednak, że działania UE, ale także praktyczny aspekt demokratyzacji energetyki, stanowią nieodwracalny kierunek w zakresie rozwoju energetyki.
Samsø, Dania – 100% odnawialna wyspa
W 1997 roku Samsø, mała wyspa w Danii licząca około 4000 mieszkańców, wygrała konkurs organizowany przez duński rząd na stworzenie samowystarczalnej społeczności energetycznej. W ciągu zaledwie dekady wyspa przeszła od uzależnienia od paliw kopalnych do całkowitej samowystarczalności energetycznej, wykorzystując jedynie odnawialne źródła energii.
Główne źródła energii
-
Energia wiatrowa: Kluczowym elementem sukcesu było postawienie 11 turbin wiatrowych na lądzie oraz 10 turbin na morzu. Energia wiatrowa zaspokaja nie tylko potrzeby wyspy, ale również generuje nadwyżki eksportowane do innych części Danii.
-
Biomasa: Samsø wykorzystuje lokalnie produkowaną biomasę do ogrzewania domów. Dwa centralne systemy grzewcze oparte na spalaniu słomy dostarczają ciepło do większości budynków na wyspie.
-
Fotowoltaika i kolektory słoneczne: Wyspa zainwestowała również w energię słoneczną, zarówno do produkcji energii elektrycznej, jak i ciepłej wody.
Model społecznościowy
Sukces Samsø opierał się na zaangażowaniu mieszkańców. Lokalne spółdzielnie energetyczne i osoby prywatne zainwestowały w farmy wiatrowe i biomasowe, stając się współwłaścicielami systemów energetycznych. Model ten zapewnił, że mieszkańcy nie tylko korzystają z energii odnawialnej, ale także czerpią zyski z nadwyżek eksportowanej energii.
Zrównoważony rozwój i przyszłość
Samsø stała się symbolem zrównoważonego rozwoju i pokazuje, jak mała społeczność może przejść na odnawialne źródła energii, jednocześnie rozwijając lokalną gospodarkę. Mieszkańcy wyspy planują dalsze działania mające na celu zredukowanie emisji CO₂, w tym wprowadzenie technologii samochodów elektrycznych i zrównoważonego rolnictwa.
Korzyści dla lokalnej społeczności
-
Samowystarczalność energetyczna: Wyspa jest niezależna od zewnętrznych dostaw energii.
-
Zyski finansowe: Inwestycje w odnawialne źródła energii generują przychody, które pozostają w społeczności.
-
Tworzenie miejsc pracy: Rozwój lokalnej energetyki przyczynił się do powstania nowych miejsc pracy, szczególnie w sektorach budowy i obsługi farm wiatrowych oraz biomasowych.
Dlaczego Samsø jest dobrym przykładem?
Samsø pokazuje, że nawet mała, odizolowana społeczność może przejść na całkowitą samowystarczalność energetyczną, jeśli mieszkańcy są zaangażowani w proces i mają możliwość inwestowania w infrastrukturę energetyczną. Jest to inspirujący przykład dla innych regionów, pokazujący, że transformacja energetyczna jest nie tylko możliwa, ale także opłacalna społecznie i ekonomicznie.
